"Civitates Orbis Terrarum" van Braun en Hogenberg was in feite een aanvulling op Ortelius' "Theatrum Orbis Terrarum",

waarvan de eerste editie te Antwerpen verscheen in 1570. In Ortelius' wereldatlas - de oudst bekende! - zouden alle landen van de wereld afgebeeld worden; in Braun en Hogenberg's stedenatlas zouden alle steden van de wereld afgebeeld worden. Dat was althans de bedoeling. Abraham Ortelius' "Theatrum Orbis Terrarum" kende vanaf het begin een groot sukses. Tot 1612 verschenen er 33 uitgaven in verschillende talen. De eerste editie telde 53 kaarten; de laatste meer dan 160. In 1577 bracht Ortelius zijn "Theatrum Orbis Terrrarum" onder de titel "Spieghel Der Werelt" als 'pocket uitgave' op de markt: een wereldprimeur!

Ortelius Wereldkaart

Wereldkaart. Gravure van F. Hogenberg, uitgegeven door A. Ortelius, omstreeks 1570. Brussel, Koninklijke Bibliotheek. (Foto: Universiteit van Utrecht)

van meteren

Portret van E. van Meteren. Anonieme gravure, omstreeks 1625. Vianen, Partikulier bezit. (Foto: Het RKD in Den haag)

 

In zijn laatste levensjaren werkte Ortelius aan de uitgave van de zogenaamde Peutinger-kaart, die ter sprake kwam in het artikel "Vianen op een Romeinse kaart?". Dit voornemen heeft Ortelius ten gevolge van zijn overlijden in 1598 niet meer kunnen voltooien. Abraham Ortelius geboren te Antwerpen in 1527 - verloor op zeer jeugdige leeftijd zijn vader. Hij werd opgenomen in het gezin van Jacobus van Meteren, waar hij samen opgroeide met zijn neef Emanuel van Meteren, de (later) bekende geschiedschrijver.

Ortelius is - op een korte onderbreking voor een verblijf in Lenden na - zijn leven lang in Antwerpen gebleven. Van Meteren - protestant en anti Spaans - verliet de Zuidelijke Nederlanden en vestigde zich in de Noordelijke Nederlanden. De scheiding tussen deze twee verwanten is één van de zeer en zeer vele voorbeelden, die het gevolg was van de politieke en religieuze konsternatie, met als hoogtepunt de Val van Antwerpen in 1585. Ten gevolge van deze situatie zou er een ware emigratie-golf van de Zuidelijke naar de Noordelijke Nederlanden plaats vinden. Ook op kartografisch gebied zou Antwerpen in het zuiden op abrupte wijze zijn leidende positie verliezen ten voordele van Amsterdam in het noorden.

De "Gouden eeuw" in de Noordelijke Nederlanden begint met de Val van Antwerpen. Eén van de bekendste figuren die na de Val van Antwerpen in 1585 emigreerde naar het noorden was Petrus Plancius, die eigenlijk Pieter Platevoet heette. Hij vestigde zich eerst te Bergen op Zoom en later voorgoed te Amsterdam. Met hem begint de "Gouden eeuw van de Nederlandse kartografie".

Plancius, die in 1552 te Dranouter in West-Vlaanderen geboren werd en predikant was, onderwees in de Oudezijdskapel te Amsterdam de zeevaarders in de navigatie; hij examineerde de stuurlieden en kartografen van de Oostindische Compagnie - opgericht in 1602 - en was betrokken bij de oprichting van de Westindische Compagnie in 1621. Hij bewerkte de wereldkaart van Gerard Mercator- Mercator komt nog ter sprake in het artikel "Atlas" - tot een nieuwe kaart, die omstreeks 1590 werd uitgegeven.

wereldkaart plancius

Wereldkaart. Gravure uitgegeven door P. Plancius,1594. Brussel Koninklijke Bibliotheek. (Foto: Allard Pierson)

De Val van Antwerpen betekende nog niet, dat in de Schelde-stad alles op non-aktief kwam te staan. De uitgave van de beschrijving van de Nederlanden, samengesteld door Guicciardini, bleef - om slechts één voorbeeld te noemen - een suksesnummer. De Italiaanse koopman Lodovico Guicciardini, geboren te Florence in 1521, kwam op vrij jonge leeftijd naar Antwerpen. Hij overleed in die stad in 1589.

De eerste editie van zijn boek verscheen onder de titel "Descrittione di M. Lodovico Guicciardini patritio fiorentio, di tutti i Paesi Bassi" dan ook te Antwerpen in 1567. Tot 1660 volgden 25 edities in het Latijn, Nederlands, Frans en Duits. Deze uitgaven werden overigens niet uitsluitend in Antwerpen gepubliceerd: in 1609 verscheen er bijvoorbeeld een editie te Amsterdam. In het boek van Guicciardini komt wel een zeer summiere beschrijving voor van Vianen maar - evenmin als bij Braun en Hogenberg - geen plattegrond.


Dit artikel is overgenomen uit het tijdschrift nr 3/4, 9de jaargang 1984, 'Eeuwenoude kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfherenlanden'. Auteurs: J.A.L. de Meyere en J.M.M. Ruijter. Het volgende artikel is: Kaerius en Hondius. Voor het overzicht van alle artikelen zie: 'Kaarten en plattegronden van Vianen en de Vijfheerenlanden’.

Meer over: Emanuel van Meteren, Lodovico Guicciardini, Petrus PlanciusOrtelius' "Theatrum Orbis Terrarum" incl digitale versie.

We use cookies

Wij gebruiken cookies op onze web site. Sommigen zijn essentieel voor het correct functioneren van de site, terwijl anderen ons helpen om de site en gebruikerservaring te verbeteren (tracking cookies). U kan zelf kiezen of u deze cookies wil toestaan of niet. Let op dat als u onze cookies weigert mogelijk niet alle functies van de site beschikbaar zijn.