Het raadsel van de Blauwpoort
27 november, 2020
Vianen, maar ook ver daarbuiten is in de ban van het gevonden massagraf gelegen achter de Blauwpoort.
De speculaties zijn niet van de lucht. Waren het slachtoffers van de pest, van de cholera of als gevolg van oorlogshandelingen?
Het definitieve antwoord laat nog even op zich wachten.
Vanuit de Historische Vereniging 'Het Land van Brederode' volgen wij de ontwikkelingen op de voet en zullen wij u op de hoogte houden.
Onderstaand artikel is een uittreksel van een artikel uit het AD van 24 november 2020 van de hand van Indra Jager.
Hierin komen namens de vereniging Hans Kluit en Henk Lammertink aan het woord.
Was het oorlog? Of een pandemie? Heel Vianen is in de ban van het massagraf
Er zijn al zeker 25 skeletten gevonden in het talud van de herstelde stadsgracht bij de Blauwpoort in Vianen. Een massagraf! Maar hoe komt dat daar? En nog belangrijker: wat is eraan voorafgegaan? In Vianen raken ze er niet over uitgepraat. Henk Lammertink en Hans Kluit van de Viaanse Historische Vereniging Het Land van Brederode staan op het modderige veld, net naast de singel bij de Blauwpoort in Vianen. Daar in het talud van de net herstelde stadsgracht worden de gevonden skeletten millimeter voor millimeter uit de rivierklei bevrijd en schoongemaakt.
Oude plattegrond van kasteel Batestein en omgeving. Aan de linkerzijde van het weiland rechts zijn de skeletten gevonden langs het water dat vorige week opnieuw werd uitgegraven.
Hele schedels komen er tevoorschijn, zelfs met de tanden er nog in. Ze liggen om en om: de een met de voeten naar het noorden, de ander naar het zuiden. Volgens de archeologen zijn ze begraven, de spijkers van de doodskisten zijn er nog. Je vraagt je meteen af wíe dit zijn, of liever: waren. Hoe zijn ze hier terechtgekomen.
De heren durven wel een wedje te wagen. Zij kennen het gebied als geen ander. ,,We staan op het buitengebied van het voormalige kasteel Batestein. Dat ligt achter ons. Je ziet daar nog een stukje van de oude poort, dat is het enige dat nog rest. Hier, waar wij nu staan, waren de tuinen en de paardenstallen. Eigenlijk alles wat buiten het kasteel plaatsvond, gebeurde hier, net buiten de stadsmuur.”
De heren zijn net zo nieuwsgierig naar de oorsprong van het massagraf als ‘als iedereen in Vianen’. Zij denken dat het óf om een pandemie zoals de pest of cholera gaat óf om een oorlog. Ze gokken op het laatste. ,,In 1480 was er nogal strijd tussen de bisschop van het Stichtse (Utrecht) en het Hollandse, waar Vianen toe behoorde. In die periode vond er een aanval plaats door het Stichtse. Een Hollandse mol zette de Oostpoort van kasteel Batestein open en zwaaide met fakkels over de Lek. De mensen van het Utrechtse kwamen hier aan en overvielen het kasteel.”
De familie Brederode, waarnaar de vereniging is vernoemd, waren van huis, dus nam de landheer de verdediging op zich. ,,Maar die heeft het niet gered. De strijd werd verloren, er vielen veel doden. Mogelijk is dit massagraf toe te schrijven aan die periode.”
Kasteel Batestein in Vianen, geschilderd door Jan van Goyen.
Volgens Leonard Rutgers, archeoloog en docent aan de Universiteit Utrecht, is het op dit moment nog heel moeilijk om een beeld te schetsen. ,,Om een conclusie te trekken, heb je meer onderzoek nodig. Maar wat opvallend is, is dat het hier zou gaan om een speciale groep: mannen tussen de 15 en 30 jaar. Daar moet dan een verklaring voor komen.”
Hij denkt dat 1480 inderdaad zou kunnen, maar: ,,Dat is een wedje waar je alleen een kratje bier of een fles wijn over kan vergokken. Als het inderdaad om deze groep gaat, zou ik ook denken aan iets van oorlog. Je hebt dan op hele korte termijn veel ruimte nodig om de slachtoffers te begraven, dus dat dat gebeurt net buiten de stadsmuur is dan niet gek.”
Ziekte uitgesloten
Dat er kisten om de skeletten zitten, duidt er volgens de kenner op dat het om een reguliere vorm van een begrafenis ging. Dat lijkt een ziekte uit te sluiten. ,,Dan worden alle lijken boven op elkaar gekieperd.”
Er echt achterkomen wat zich honderden jaren geleden in Vianen heeft afgespeeld om tot zo’n massagraf te komen, kan volgens de archeoloog alleen door botonderzoek. Ziektes en aanvallen kunnen daardoor worden teruggeleid. ,,Een fysisch antropoloog kijkt dan of er schedels zijn ingeslagen, botten gebroken of met zwaarden ingeslagen. Maar het kan ook zijn dat er sporen van ziekte zijn terug te vinden op het bot.”
Hij heeft wel slecht nieuws: ,,Bij zo’n proces gaat meestal wel een half jaar of een jaar overheen. Als ze gelijk aan de slag gaan. Maar meestal duurt dat wel even.”
Voor de mannen van de historische vereniging kan het in ieder geval niet meer stuk. ,,Het is heel bijzonder. Zoiets als dit is er in de geschiedenis van Vianen niet. Ja, er is weleens een lichaam gevonden en er is eens een Joodse begraafplaats verplaatst, maar dít?”
Het graven zelf kan nog wel vier weken duren. ,,Zeker als het aantal skeletten toeneemt, zoals nu. We begonnen vrijdag met negen, inmiddels zijn we al over de twintig, en het houdt niet op. We weten nu dat er tot vijf meter vanaf de eerste vondst nog een schedel ligt. Daartussenin kan nog van alles liggen.”